Giáo dục Nhật Bản trong thời đại kỹ thuật số

Tại Tokyo, Cách mạng công nghiệp lần thứ tư diễn ra đặc biệt hơn hẳn các lần trước bởi những đặc điểm nổi bật: thay vì giúp những công nghệ xung quanh trở nên dễ dễ sử dụng và hữu ích cho con người thì lại cho thấy khả năng công nghệ có thể thay thế con người tại nơi làm việc. Câu hỏi đặt ra đó là: ai sẽ là đối tượng được lợi nhất?

Các dịch vụ tự động hóa hoặc được hỗ trợ bởi công nghệ có thể giúp tăng tỷ suất lợi nhuận cho các công ty, đồng thời cũng là những sự lựa chọn rẻ, thuận tiện và đáng tin cậy hơn so với các sản phẩm do con người sản xuất. Nhưng so với nhân lực con người, sự thay thế này có chi phí cao hơn rất nhiều.

Xem xét một ví dụ thực tế, thế giới đã và đang tiếp nhận các dịch vụ di chuyển công nghệ như Uber, gây bất lợi cho các tài xế truyền thống. Tuy nhiên khi công nghệ xe lái tự động dùng trí thông minh nhân tạo trở nên hiệu quả và đáng tin, Uber và các tài xế taxi cũng sẽ trở nên lỗi thời. Theo các nhà nghiên cứu Trường Quản lý Yale, 79% giao dịch thị trường chứng khoán hiện được thực hiện bằng phần mềm, phản ánh mong muốn của con người rằng máy móc sẽ xác định số liệu hiệu quả hơn con người. Nhưng lại một lần nữa, điều này mang đến những bất lợi nhất định cho nhân viên giao dịch.

Tóm lại, cuộc cách mạng do AI điều khiển sẽ có “kẻ thắng người thua”. Để chiến thắng, điều quan trọng không chỉ là tránh bị thay thế bởi các công nghệ mới, mà phải biết tận dụng các cơ hội để thể hiện, ví dụ đầu tư vào các doanh nghiệp tiên tiến như cách Nhật Bản, Hàn Quốc đã làm, hoặc cập nhật kiến ​​thức và kỹ năng cần thiết để đảm bảo công việc tận dụng lợi thế của nền kinh tế mới.

Giáo dục ở Nhật Bản ngày nay – xếp hạng học sinh theo “hensachi” – phản ánh thống kê mức độ một học sinh tiêu biểu cần để đạt được điểm số nhất định trong một bài kiểm tra các công thức và sự kiện đòi hỏi kỹ năng ghi nhớ. Những em có điểm hensachi dương cao thường được nhận vào các trường trung học và cao đẳng một cách nghiêm ngặt hơn, nơi họ thường được khuyến khích học ngành y để tham gia các kỳ thi tuyển sinh “khó nhằn”. Nếu không, họ sẽ phải cạnh tranh để trở thành quan chức tại các bộ có ảnh hưởng nhất – ví dụ như tài chính, kinh tế hoặc đối ngoại – hoặc cố gắng phấn đấu lên các vị trí cấp cao của các công ty lớn như Toyota hay Sony. Do đó, điểm Hensachi gần như quyết định toàn bộ quỹ đạo sự nghiệp của một người Nhật Bản: điểm cao đồng nghĩa với một công việc thoải mái đến tận lúc nghỉ hưu. Vì thế, học sinh sinh viên Nhật Bản thường cảm thấy áp lực phải ghi nhớ thông tin từ khi còn rất nhỏ và phụ huynh thì sẵn sàng chuyển nhà đi xa đến nơi có trường mẫu giáo liên kết với một đại học nổi tiếng.

Mặc dù đây là một hình thức của chế độ nhân tài và có phần vượt trội hơn so với chủ nghĩa gia đình trị, nhưng nó lại bỏ qua thực tế rằng khả năng học “vẹt” không biểu hiện cho năng khiếu sáng tạo và khéo léo. Bởi vì việc ghi nhớ đủ thông tin để bảo đảm một số điểm cao trong bài đánh giá hạn chế thời gian suy nghĩ, phát triển kỹ năng thực tế hoặc trau dồi các tài năng có thể đóng góp thực sự cho cộng đồng và quốc gia. Trên thực tế, một hệ thống dựa trên hensachi ngăn cản những người có tài năng độc đáo phát triển mà đó lại là các kỹ năng giá trị hơn bao giờ hết trong thời đại AI.

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư sẽ là một thử nghiệm lớn cho hệ thống giáo dục Nhật Bản, tập trung vào việc xử lý các sự kiện và thực hiện các phép tính công thức – các lĩnh vực mà con người không thể cạnh tranh với máy móc thông minh. Để trang bị cho người trẻ các công cụ cần thiết để phát triển trong nền kinh tế kỹ thuật số đang thay đổi, đầu tư cải thiện chất lượng giáo dục là biện pháp cần được chú trọng. Điều đó có nghĩa cần chuyển đổi chương trình giảng dạy từ phương pháp học thuộc lòng hoặc tính toán đơn giản sang tập trung nhiều hơn về các kỹ năng như tư duy phê phán, giao tiếp và lãnh đạo.

Đó không chỉ là biện pháp có lợi cho cá nhân mà còn cho cả nền kinh tế nói chung. Ở Nhật Bản, phát triển nguồn nhân lực là rất quan trọng để hỗ trợ tăng trưởng khi dân số già đi, thu hẹp lại và quá trình đó bắt đầu sớm. Như nhà kinh tế học đạt giải Nobel James Heckman đã chỉ ra, giáo dục trẻ từ nhỏ có tác động đáng kể đến năng suất sau này. Thủ tướng Nhật Shinzo Abe đã tuyên bố rằng một nửa số thu nhập tăng thêm từ việc tăng thuế tiêu thụ năm 2019 sẽ được đầu tư vào giáo dục mầm non. Mặc dù sự phát triển công nghệ của người Nhật là đáng kể, sự khéo léo và sáng tạo của con người vẫn không thể thay thế. Con người nên tận dụng tối đa lợi thế đó và tạo ra nhiều hơn cho những người trẻ tuổi cơ hội sử dụng những lợi thế bẩm sinh một cách hiệu quả nhất có thể.

Bài viết tham khảo của Koichi Hamada – giáo sư danh dự tại Đại học Yale và là cố vấn đặc biệt cho Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe.