Trẻ hay khóc nhè ăn vạ là phản ứng cảm xúc mất kiểm soát, thường xảy ra khi trẻ bị ngăn cản làm điều mình muốn. Biểu hiện phổ biến gồm khóc lớn, giãy nảy, nằm lăn ra sàn, quẫy đạp tay chân và rất khó dỗ. Theo Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF), đây là hành vi bình thường ở trẻ từ 1,5 đến 5 tuổi, thường diễn ra mỗi ngày một lần trong giai đoạn phát triển cảm xúc. Tuy nhiên, nếu trẻ hay khóc nhè ăn vạ quá thường xuyên, kéo dài nhiều giờ hoặc ảnh hưởng đến sinh hoạt và tâm lý, cha mẹ nên tìm hiểu nguyên nhân và can thiệp sớm để giúp con kiểm soát cảm xúc và phát triển lành mạnh.
>>> Tìm hiểu thêm: Kỹ năng giải quyết vấn đề giúp con mạnh mẽ và độc lập hơn
Nguyên nhân khiến trẻ hay khóc nhè, ăn vạ
Các chuyên gia cho rằng, trẻ hay ăn vạ thường bắt nguồn từ một số nguyên nhân sau:
1. Não bộ chưa phát triển hoàn thiện
Phần vỏ não trước trán chịu trách nhiệm tư duy logic và điều hòa cảm xúc chưa phát triển hoàn chỉnh cho đến khi trẻ khoảng 5–7 tuổi, thậm chí muộn hơn ở một số bé. Vì vậy, trẻ nhỏ thường bốc đồng, dễ xúc động và thiếu khả năng kiểm soát hành vi.
Bên cạnh đó, hạch hạnh nhân – vùng não điều khiển phản ứng cảm xúc như lo lắng, sợ hãi, tức giận – cũng chưa phát triển ổn định trước 5 tuổi. Đây là lý do khiến trẻ dễ có những cơn hờn giận mất kiểm soát.
2. Trẻ đang học cách nhận thức và điều chỉnh cảm xúc
Trẻ dưới 5 tuổi chưa thành thạo trong việc nhận biết và quản lý cảm xúc. Do đó, các cơn hờn giận xuất hiện thường xuyên là điều bình thường trong giai đoạn phát triển tâm lý.
• Cơn giận như một cách giao tiếp: Khi chưa biết diễn đạt bằng lời, trẻ có thể dùng cơn giận để thể hiện nhu cầu hoặc thu hút sự chú ý của người lớn.
• Khi mệt, đói hoặc bị kích thích quá mức: Trẻ dễ trở nên cáu kỉnh, quấy khóc, bực bội, thậm chí có hành vi như cào cấu hoặc ném đồ.
• Khi thay đổi môi trường: Việc chuyển nhà, đổi trường, hoặc có em bé mới sinh có thể khiến trẻ cảm thấy bất an và ăn vạ thường xuyên hơn.
Làm gì khi trẻ hay ăn vạ?
Để phản ứng đúng cách khi trẻ hay khóc nhè ăn vạ, ba mẹ cần hiểu được cơ chế và diễn biến của cơn giận dữ. Thông thường, các cơn ăn vạ diễn ra qua ba giai đoạn:
• Giai đoạn 1: Trẻ bắt đầu la hét, gào khóc, rên rỉ.
• Giai đoạn 2: Trẻ ngã xuống đất, giậm chân, lăn lộn, tiếp tục la hét.
• Giai đoạn 3: Khi mệt, trẻ chuyển sang rên rỉ và khóc thút thít.
Trước những cơn giận này, nhiều cha mẹ hoặc thầy cô chọn cách nạt nộ, quát mắng, nhưng điều đó chỉ khiến tình huống tệ hơn và làm cơn ăn vạ kéo dài.
Theo hướng dẫn của UNICEF, ba mẹ nên áp dụng cách tiếp cận nhẹ nhàng và linh hoạt như sau:
Giai đoạn 1 – Hướng sự chú ý của trẻ
• Di chuyển: Đưa trẻ đến không gian khác để thay đổi tình huống.
• Phân tâm: Tận dụng việc trẻ có thời gian chú ý ngắn, gợi ý một hoạt động khác để chuyển hướng cảm xúc.
• Thương lượng: Đưa ra lựa chọn thay thế phù hợp để trẻ có cảm giác được tôn trọng.
Giai đoạn 2 – Giữ an toàn và bình tĩnh khi trẻ hay khóc nhè ăn vạ
• Đảm bảo không gian an toàn để trẻ không bị thương khi vùng vẫy hoặc lăn lộn.
• Phớt lờ hành vi tiêu cực, tránh phản ứng thái quá vì trẻ có thể đang tìm kiếm sự chú ý.
Giai đoạn 3 – Xoa dịu và kết nối lại
• Đặt tay nhẹ lên vai hoặc lưng, vỗ về để trẻ cảm nhận sự an toàn.
• Đưa ra hoạt động hoặc đồ vật thay thế, giúp trẻ bình tĩnh trở lại.
• An ủi sau cơn giận, khuyến khích trẻ nói ra cảm xúc của mình.
Tóm lại: Khi trẻ ăn vạ, điều quan trọng không phải là “dẹp yên” cơn giận mà là hướng dẫn trẻ cách nhận biết và kiểm soát cảm xúc. Sự bình tĩnh, kiên nhẫn và thấu hiểu của ba mẹ chính là “liều thuốc” giúp trẻ học cách tự trấn an mình.
Khi trẻ khóc nhè ăn vạ, cha mẹ nên phớt lờ và không quan tâm đến hành vi gây sự chú ý của chúng.
Cách ngăn trẻ hình thành thói quen ăn vạ để vòi vĩnh
Trẻ nhỏ là những thiên thần ngây thơ nhưng cũng có sự tinh ranh đáng kinh ngạc. Nhiều bé biết ăn vạ để đạt được điều mình muốn ngay từ những năm đầu đời. Nếu ba mẹ hoặc ông bà nuông chiều, xử lý không đúng cách, hành vi này có thể trở thành thói quen xấu kéo dài suốt những năm học mầm non.
Để ngăn ngừa tình trạng đó, ba mẹ cần dành nhiều sự quan tâm và hướng dẫn tích cực hơn cho con:
• Quan sát và khuyến khích hành vi tốt bằng lời khen hoặc phần thưởng phù hợp, đồng thời phạt đúng lúc khi con cư xử sai.
• Trao cho trẻ quyền lựa chọn nhỏ, chẳng hạn hỏi: “Con muốn ăn cam hay ăn nho?” để giúp con học cách kiểm soát bản thân.
• Tránh đưa trẻ ra ngoài khi con đang mệt, đói hoặc buồn ngủ, đặc biệt là khi đi mua sắm, vì đây là thời điểm dễ bùng phát ăn vạ.
• Không ép trẻ làm điều chúng không thích khi đang trong trạng thái mệt mỏi hay khó chịu.
Điều quan trọng là cha mẹ cần đặt ra giới hạn rõ ràng, điều gì được phép, điều gì không và nhắc nhở nhất quán. Hãy đảm bảo trẻ hiểu mong đợi của cha mẹ để học cách cư xử phù hợp mà không cần dùng đến ăn vạ.
Trẻ đi học về hay ăn vạ phải làm sao?
Thuật ngữ “after-school collapse” được chuyên gia tư vấn và nuôi dạy con cái người Canada Andrea Loewen Nair sử dụng để mô tả tình trạng trẻ cư xử quá mức hoặc dễ bùng nổ sau giờ học. Lý do là cả ngày ở trường trẻ phải tuân thủ quy tắc, tập trung, kiềm chế cảm xúc và đáp ứng kỳ vọng của người lớn, nên khi về nhà – nơi an toàn hơn – các cảm xúc bị dồn nén sẽ “xả” ra.
Tin vui là cha mẹ hoàn toàn có thể giúp con kiểm soát giai đoạn này. Một số cách nên áp dụng:
• Cho con xả trước khi yêu cầu: Sau giờ tan lớp, hãy để con thư giãn bằng việc chơi ngoài trời, ăn nhẹ lành mạnh hoặc ngủ một giấc ngắn.
• Tạo góc yên tĩnh: Chuẩn bị cho con một chỗ riêng để nghỉ ngơi, đọc sách, tô màu… thay vì vào nhà là phải làm bài ngay.
• Kết nối cảm xúc: Mỗi ngày khi con về, hãy hỏi han, lắng nghe và ghi nhận cảm xúc của con (“Hôm nay có gì làm con mệt không?”, “Con bị ai làm phiền à?”).
• Ôm và trấn an: Nếu con đang căng thẳng, chỉ cần một cái ôm cũng giúp con hạ nhiệt.
• Cha mẹ giữ bình tĩnh: Đừng quát mắng khi con xụ mặt, cáu gắt sau giờ học; hãy đợi con dịu xuống rồi mới phân tích và hướng dẫn cách cư xử phù hợp, để con không cảm thấy mình “sai hoàn toàn” hay bị bỏ rơi.
Điểm mấu chốt: Trẻ ăn vạ sau giờ học không hẳn là hư, mà thường là kiệt sức cảm xúc. Nếu cha mẹ đón con bằng sự bình tĩnh và thấu hiểu, những cơn ăn vạ này sẽ ngắn dần và thưa dần.
>>> Tìm hiểu thêm: 13 cách dạy trẻ kỹ năng chào hỏi lễ phép
Câu hỏi thường gặp về trẻ hay khóc nhè ăn vạ
Dưới đây là một số thắc mắc phổ biến của ba mẹ về tình trạng trẻ hay ăn vạ và cách xử lý hiệu quả.
1. Trẻ mới biết đi ăn vạ nên xử lý như thế nào?
Khi trẻ ăn vạ, cha mẹ cần tìm hiểu nguyên nhân khiến con hờn giận, có thể là do đói, mệt, bị từ chối hoặc muốn gây chú ý.
Sau khi xác định nguyên nhân, hãy giữ bình tĩnh và phớt lờ cơn giận thay vì dỗ dành hoặc quát mắng. Khi trẻ nhận ra rằng việc ăn vạ không giúp đạt được điều mình muốn, hành vi này sẽ dần giảm bớt.
2. Làm sao ngăn chặn cơn hờn giận của trẻ hiệu quả?
Ba mẹ nên chủ động nhận biết và loại bỏ các yếu tố kích thích trước khi cơn giận bùng phát, chẳng hạn như đói, buồn ngủ hoặc thay đổi môi trường đột ngột.
Khi trẻ bình tĩnh trở lại, hãy khen ngợi hành vi tích cực, đồng thời làm gương bằng cách giữ thái độ điềm tĩnh trong những tình huống căng thẳng.
Khóc nhè, ăn vạ là một phần tự nhiên trong quá trình phát triển cảm xúc của trẻ nhỏ. Nhiệm vụ của người lớn là hiểu rõ tâm lý và nhu cầu của con, đồng thời hướng dẫn trẻ cách thể hiện cảm xúc phù hợp. Điều quan trọng là chấm dứt cơn ăn vạ mà vẫn khiến trẻ cảm nhận được tình yêu thương, thay vì sợ hãi hoặc bị bỏ rơi.
Hy vọng những chia sẻ trên sẽ giúp cha mẹ biết cách xử lý khi trẻ hay khóc nhè ăn vạ để xây dựng mối quan hệ gắn kết và tích cực hơn với con.
