Dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi là nền tảng quan trọng trong giáo dục nhân cách. Ngay từ khi học nói, trẻ cần được hướng dẫn cách thể hiện lòng biết ơn và nhận lỗi. Tuy nhiên, không phải đứa trẻ nào cũng duy trì được thói quen này khi lớn lên. Vì vậy, người lớn cần kiên nhẫn dạy trẻ nói lời cảm ơn và xin lỗi đúng cách, giúp con hiểu ý nghĩa thật sự của hai lời nói tưởng chừng đơn giản nhưng vô cùng quan trọng trong giao tiếp và phát triển cảm xúc.
Dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi vì sao quan trọng?
Đối với trẻ em, nói lời cảm ơn và xin lỗi không đơn thuần là học một phép lịch sự trong giao tiếp. Nói xin lỗi là một bước thiết yếu để chịu trách nhiệm về hành động của mình, trong khi nói cảm ơn thể hiện sự cảm kích, lòng biết ơn khi nhận được sự giúp đỡ.
Các nghiên cứu cho thấy, lời xin lỗi có thể giúp giảm xung đột, giải tỏa căng thẳng và xây dựng các mối quan hệ bền chặt hơn. Trong khi đó, lời cảm ơn như một sự ghi nhận, cảm kích khiến người khác cảm thấy được tôn trọng và muốn tiếp tục giúp đỡ. Những trẻ thường biết cảm ơn, xin lỗi dễ dàng được yêu mến và đón nhận hơn khi gia nhập môi trường mới. Chúng cũng thường dễ được tha thứ hoặc nhận được sự giúp đỡ nhiều hơn.
Khi nào nên bắt đầu dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi? Ngay từ khi trẻ tập nói đã nên được dạy nói lời cảm ơn, xin lỗi và thực hành hàng ngày trong gia đình, trên lớp, nơi công cộng. Tuy nhiên, ba mẹ không nên kỳ vọng về tính chân thành khi trẻ nói hai từ này. Theo tâm lý học, phần lớn trẻ dưới 4 tuổi chỉ có thể áp dụng như một thói quen mà không hiểu thật sự về ý nghĩa của hai từ cảm ơn, xin lỗi cho đến khi chúng lớn hơn.
>>> Tìm hiểu thêm: Kỹ năng giải quyết vấn đề giúp con mạnh mẽ và độc lập
Nguyên tắc cốt lõi dành cho cha mẹ trong cách dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi
Để dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi, ba mẹ nên ghi nhớ các nguyên tắc cốt lõi sau đây:
1. Đừng liên tục nhắc nhở trẻ phải nói
Khi trẻ không chịu nói cảm ơn và xin lỗi trừ khi bị nhắc nhở, nghĩa là chúng đang ép ba mẹ phải nhớ chúng có nói những câu này hay không. Việc ba mẹ lúc nào cũng kè kè nhắc nhở vô hình chung có thể tạo ra sự lệ thuộc cho trẻ. Tức là cứ khi nào chúng thấy bị nhắc nhở thì mới nói ra được câu cảm ơn, xin lỗi.
2. Đưa ra hậu quả
Khi trẻ không nói cảm ơn hoặc xin lỗi, ba mẹ cần nhẹ nhàng nhắc nhở và giúp con thấy được hậu quả của việc đó.
- Nếu trẻ không nói cảm ơn: Hãy lấy lại thứ con vừa được cho. Nếu trẻ nổi cơn tam bành, hãy yêu cầu con bình tĩnh ngồi xuống. Sau khi xin lỗi, trẻ vẫn không nhận được gì.
- Nếu trẻ không chủ động xin lỗi: Hãy để trẻ ngồi cho đến khi con sẵn sàng làm điều đó. Khi trẻ đã sẵn sàng xin lỗi, ba mẹ hãy lắng nghe, chú ý đến giọng điệu của con để biết được có thật sự hối lỗi hay không.
Cách dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi
Để dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi chân thành, ba mẹ có thể tham khảo các cách sau đây.
1. Các bước dạy trẻ biết cảm ơn
- Làm gương về cách cư xử, vì con cái chịu ảnh hưởng lớn từ ba mẹ. Nếu ba mẹ đối xử tôn trọng với mọi người thì trẻ sẽ học được điều này. Cũng như vậy, việc ba mẹ thường xuyên sử dụng từ cảm ơn, xin lỗi trong các cuộc trò chuyện chính là một cách tự nhiên nhất để trẻ học theo và hiểu dần về ý nghĩa của hai từ này. Chúng cũng sẽ học được cách phát âm ngữ điệu và cả cách biểu cảm gương mặt, cơ thể.
- Kể lại quá trình: Sau khi dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi nhưng thấy chúng vẫn chưa hiểu nghĩa của hai từ này, ba mẹ hãy thử. Ví dụ như thay vì nói với con: “Phương, cảm ơn Dung đi chứ” thì hãy nói với bạn của con “Bác cảm ơn Dung vì đã chia sẻ đồ ăn cho Phương. Bác biết Phương đã rất vui khi được con cho nửa bánh mì”. Khi ba mẹ nói câu này, trẻ sẽ hiểu rõ được những gì chúng đã nhận được và đó là lý do để nói lời cảm ơn. Có thể coi đây là một cách làm mẫu sinh động của ba mẹ giúp trẻ có thể hiểu cụ thể về từ cảm ơn và biết khi nào cần sử dụng.
- Tin tưởng vào quá trình: Dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi không hề dễ dàng, nhưng ba mẹ hãy kiên nhẫn và tin tưởng vào quá trình này. Đừng ép con phải nói chỉ như một phép lịch sự; thay vào đó, hãy giúp con hiểu ý nghĩa và sức mạnh thật sự của hai lời nói ấy để hình thành thói quen một cách tự nhiên và chân thành.
2. Các bước dạy trẻ biết xin lỗi
Sau khi trẻ hiểu cách nói lời cảm ơn, bước tiếp theo là học cách xin lỗi một cách chân thành.
- Thành thật về hành vi của trẻ: Ba mẹ nên giúp con nhìn nhận trung thực về hành vi của mình để con hiểu lỗi lầm và học cách chịu trách nhiệm.
- Giúp con hiểu lỗi lầm của mình đã ảnh hưởng đến người khác ra sao: Trẻ thường ngại thừa nhận sai vì sợ bị phạt hoặc cảm thấy xấu hổ, nên điều quan trọng là giúp con nhận ra rằng mắc lỗi là điều bình thường và xin lỗi không đáng xấu hổ. Ví dụ, nếu con đánh bạn vì bị xúc phạm, ba mẹ có thể bày tỏ sự đồng cảm: “Những lời khó nghe đó chắc hẳn đã làm con rất tức giận”. Sau đó nhẹ nhàng khơi gợi nhận thức của con bằng câu hỏi: “Con nghĩ bạn kia cảm thấy thế nào sau khi bị đánh?”. Việc giúp trẻ đặt mình vào vị trí của người khác sẽ nuôi dưỡng lòng đồng cảm và mong muốn xin lỗi thật sự.
- Làm mẫu lời xin lỗi hai bước: Ba mẹ cần suy nghĩ kỹ về lời xin lỗi. Hãy gợi ý một công thức để trẻ áp dụng trong những lần đầu tiên. Những lời xin lỗi ý nghĩa nhất thường có hai bước: nói ra điều xin lỗi và điều sẽ làm để chuộc lỗi. Đối với trẻ nhỏ, chỉ cần nói những câu đơn giản như “Con xin lỗi vì đã đánh bạn, con thật không tốt”. Ba mẹ hãy đề nghị trẻ làm một “hành động đền bù”, ví dụ con có thể tặng bạn bị đánh một món đồ chơi mà con yêu thích.
- Hỗ trợ trẻ lúc chúng nói lời xin lỗi: Đó không phải là hành động nhắc nhở, ép buộc trẻ nói ra lời xin lỗi. Chỉ đơn giản là ba mẹ đứng cạnh con, quan sát và biểu cảm bằng mắt để giúp con có đủ dũng khí để nói ra lời xin lỗi.
- Đảm bảo trẻ xin lỗi thật lòng: Mặc dù rất khó để dạy trẻ xin lỗi một cách chân thành, nhưng nếu được ba mẹ trò chuyện, nuôi dưỡng sự đồng cảm, con sẽ dần hiểu ra và biết cách thực hiện điều đó.
- Nhắc nhở trẻ về việc tránh lặp lại lỗi lầm: Ba mẹ hãy nhắc nhở trẻ nên suy nghĩ kỹ trước khi hành động và cần làm trước khi mọi chuyện vượt khỏi tầm kiểm soát. Ví dụ thay vì lao vào đánh bạn, con có thể yêu cầu bạn không xúc phạm mình sau đó rời đi. Hoặc rời đi và nhờ sự can thiệp của một người lớn mà con tin cậy giúp đỡ. Việc này sẽ giúp trẻ xây dựng kỹ năng giải quyết vấn đề khi đối mặt với xung đột.
>>>Tìm hiểu thêm: 10 cách dạy con tuổi dậy thì khéo léo và tinh tế
Một số tình huống phổ biến
Sau đây là cách dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi trong một số tình huống thường gặp ba mẹ có thể tham khảo:
1. Khi con làm rơi/làm hỏng đồ của bạn
Thay vì vội vàng của quở trách, yêu cầu con xin lỗi, bạn nên tỏ ra buồn bã và nói: “Mẹ đã giữ gìn nó trong nhiều năm, không biết bây giờ người ta có bán loại này không nữa” hoặc “Nó hỏng rồi mẹ không biết có thể làm việc được không, mẹ thấy lo quá”. Khi bạn không quát nạt, trẻ sẽ không bị sợ hãi. Trong trạng thái bình tĩnh, chúng mới thấu cảm được nỗi buồn, sự lo lắng của mẹ cũng như nhận thấy rõ hậu quả mà mình gây ra. Lúc này chúng có thể tự nói ra lời xin lỗi chân thành.
2. Khi con nhận quà/dịch vụ từ người khác
Ba mẹ không vội nhắc con nói cảm ơn, thay vào đó bạn nên nói những câu khơi gợi để trẻ nhớ đến việc cảm ơn. Ví dụ như: “Chị tặng con con búp bê xinh quá, con có thích không nào? Nếu con nói gì đó thì chị sẽ rất vui đấy”. Hoặc bạn cảm ơn người tặng quà để con học theo: “Búp bê xinh quá, cô cảm ơn Thảo đã tặng nó cho em nhé”.
3. Khi con xô đẩy/đánh bạn
Bạn hãy nhẹ nhàng hỏi han và cho trẻ thấy hậu quả mà chúng gây ra. Ví dụ như “Bạn dơ hết quần áo rồi kìa, hình như tay bạn đã bị xước đúng không con”. Không bắt lỗi mà cho trẻ thấy hậu quả chúng gây ra sẽ giúp khơi gợi ý muốn xin lỗi chân thành. Ba mẹ có thể gợi ý cho con xin lỗi kèm một món quà gì đó để an ủi bạn.
Lỗi cha mẹ thường mắc và cách khắc phục khi dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi
Những lỗi trong cách dạy trẻ cảm ơn và xin lỗi thường gặp sau đây, ba mẹ không bao giờ nên mắc phải:
1. Bắt trẻ nói xin lỗi, cảm ơn máy móc
Nếu chỉ dạy trẻ một công thức cứng nhắc chỉ nói “con cảm ơn” khi nhận được thứ gì đó, hoặc “con xin lỗi” khi chúng gây ra lỗi gì đó, ba mẹ sẽ khó nhìn thấy sự chân thành của chúng. Thay vào đó, ba mẹ nên giúp con nhận ra lỗi lầm, nhìn thấy hậu quả hoặc biết được mình đã nhận được gì, có ý nghĩa như thế nào để chúng tự cảm nhận và có thể xin lỗi hoặc cảm ơn một cách tự nhiên và chân thành.
2. So sánh, bêu tên trước đám đông
Khi thấy con phạm lỗi nhưng không chủ động xin lỗi, nhiều phụ huynh thường trách mắng ngay tại chỗ, thậm chí bêu tên hoặc so sánh con với những trẻ khác. Điều này khiến trẻ cảm thấy bị sỉ nhục, xấu hổ và dễ phản kháng thay vì nhận lỗi. Một số trẻ còn nảy sinh tâm lý tiêu cực, chống đối hoặc ghét bỏ người mà chúng bị ép phải xin lỗi.
Trong những tình huống như vậy, ba mẹ nên giữ bình tĩnh và xử lý tế nhị. Hãy xin lỗi thay con, sau đó đưa con ra chỗ riêng để nói chuyện. Giúp con hiểu mình đã sai ở đâu, hành động đó ảnh hưởng đến người khác như thế nào, rồi khuyến khích con chủ động xin lỗi. Khi được chỉ dẫn nhẹ nhàng và hiểu rõ ý nghĩa của hành động, trẻ sẽ dễ dàng nói lời xin lỗi một cách chân thành, chứ không phải cho qua chuyện.
>>> Tìm hiểu thêm: 6 cách động viên tinh tế thể hiện sự tự hào với con trẻ
Các phương tiện hỗ trợ dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi
Nếu ba mẹ cảm thấy khó khăn trong cách dạy trẻ nói cảm ơn và xin lỗi, hãy thử tìm thêm các nguồn hướng dẫn chuyên nghiệp, đáng tin cậy như:
- Giáo án Dạy trẻ kỹ năng biết cảm ơn, xin lỗi
- Sách tranh/ flashcard/ truyện kể theo độ tuổi
- Bảng câu mẫu in sẵn và checklist luyện tập tại nhà
Ngoài Giáo án Dạy trẻ kỹ năng biết cảm ơn, xin lỗi và các công cụ trên, ba mẹ nên phối hợp với nhà trường bằng cách nhờ bảo mẫu hoặc giáo viên nhắc trẻ thường xuyên áp dụng cho các tình huống cụ thể trên lớp.
Câu hỏi thường gặp về cách dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi
Sau đây là những thắc mắc thường gặp của các bậc phụ huynh xoay quanh chủ đề dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi.
1. Dạy từ mấy tuổi là phù hợp?
Mỗi đứa trẻ nhận thức và khả năng học hỏi khác nhau nhưng thông thường nên dạy con ngay từ khi trẻ bắt đầu học nói. Và luôn duy trì việc đó cho đến khi nào con nói cảm ơn, xin lỗi như một thói quen.
2. Con nói “xin lỗi” cho có lệ, phải làm sao?
Theo các hướng dẫn tâm lý, trẻ phải 4 hoặc 5 tuổi mới hiểu được ý nghĩa thật sự của việc xin lỗi. Vì vậy việc mong đợi một lời xin lỗi chân thành và thực sự trước độ tuổi đó là điều gần như không thể. Đối với những trẻ lớn hơn, chúng thường xin lỗi cho có lệ để không bị mắng hoặc làm vui lòng ba mẹ thì người lớn cần cho trẻ cơ hội sửa sai và đừng nói những câu như “con không ngoan” hoặc “con hãy xin lỗi đi”. Trẻ sẽ không thể học cách tự nhận thức về hành vi của mình.
Điều cha mẹ nên làm là lắng nghe con, đặt câu hỏi như “chuyện gì đã xảy ra, tại sao con làm vậy”. Một khi trẻ nhận được sự quan tâm của cha mẹ và cảm thấy thoải mái, chúng sẽ dễ dàng đồng cảm và nói ra lời xin lỗi thật sự.
3. Có nên bắt buộc con xin lỗi trước mặt đông người?
Sự thật là khi trẻ em khi bị ép buộc phải xin lỗi, chúng thường cảm giác bị sự sỉ nhục hơn là hối hận. Đặc biệt khi phải xin lỗi trước mặt đông người, trẻ thường cảm thấy xấu hổ và tổn thương. Sau đó, nhiều trẻ có xu hướng phản ứng tiêu cực hoặc chống đối. Chuỗi phản ứng sau đó là trẻ sẽ ghét người mà chúng phải xin lỗi thậm tệ, thậm chí còn có ý muốn trả đũa. Vì vậy đừng bao giờ ép buộc một đứa trẻ phải xin lỗi trước đám đông nếu chúng đã cố tình lẩn tránh.
4. Con nhút nhát khó nói “cảm ơn”, hướng dẫn thế nào?
Những đứa trẻ nhút nhát thường khó nói ra lời xin lỗi. Ba mẹ có thể khuyến khích con xin lỗi dưới các hình thức khác nhau như viết thiệp, gửi tặng người mà chúng đã phạm lỗi một món quà. Hoặc nếu phạm lỗi với người lớn, có thể khuyến khích con khoanh tay, cúi đầu với thái độ thành khẩn trước họ.
Cuối cùng ba mẹ cần nhớ rằng việc dạy trẻ biết cảm ơn và xin lỗi không phải một sớm một chiều. Nhưng chúng tôi hy vọng những cách dạy trẻ cảm ơn và xin lỗi trong bài viết này có thể giúp bé bắt đầu phát triển các kỹ năng thiết yếu để bày tỏ lòng biết ơn, sửa chữa lỗi lầm, đồng cảm và trân trọng người khác.
