Ba mẹ thường nghĩ con “nhỏ tuổi” quá làm sao mà học kỹ năng giải quyết vấn đề, nhất là ở giai đoạn mầm non, tiểu học. Thật ra, nếu ba mẹ định hướng các kỹ năng này sớm thì con sẽ đỡ “bầm dập” hơn khi va chạm ngoài xã hội đấy.
Ba mẹ hãy cùng ILA bước vào cuộc hành trình rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề để trở thành một phiên bản mạnh mẽ và độc lập hơn nhé!
Kỹ năng giải quyết vấn đề là gì?
Vấn đề là tình huống bất ổn, thường xảy ra không báo trước. Vấn đề có thể xuất hiện ở bất cứ đâu, với bất cứ ai. Kỹ năng giải quyết vấn đề (problem solving skills) là quá trình gồm nhiều bước để xử lý tình huống trong cuộc sống.
Kỹ năng giải quyết vấn đề ở trẻ em
Ở trẻ em, kỹ năng giải quyết vấn đề thật ra không phải là việc gì quá to tát. Ví dụ như khi bé ăn kem bị chảy nước, con phải làm thế nào để không bị bẩn áo? Hoặc đơn giản như con muốn lấy một đồ vật ở trên cao thì phải làm sao? Khi bị bạn giành đồ chơi, con phải xử lý thế nào?
Kỹ năng giải quyết vấn đề không phải là đức tính bẩm sinh. Đây là kết quả của một quá trình rèn luyện và tư duy đúng đắn. Vì vậy, ba mẹ hoàn toàn có thể dạy cho bé kỹ năng này ngay từ nhỏ.
Tại sao con nên rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề?
Năm 2010, một nghiên cứu chỉ ra rằng: Kỹ năng giải quyết vấn đề tốt có thể giúp cải thiện sức khỏe tinh thần cho trẻ nhỏ. Nếu thiếu kỹ năng này, con có thể có nguy cơ mắc bệnh trầm cảm.
Cũng giống như người lớn, trẻ con cũng có những vấn đề của riêng mình. Con có thể gặp rắc rối trong chuyện học tập, vui chơi hay tương tác với bạn bè, thầy cô. Vì vậy, bé cần được rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề để có cách ứng xử phù hợp.
Khi không thể giải quyết rắc rối, bé thường có xu hướng khóc lóc hoặc né tránh. Ví dụ khi bé đánh vần sai, con không biết làm sao nên sẽ bỏ qua, không muốn học nữa.
Con cũng có thể có những hành động, cách phản ứng tiêu cực khi không được thỏa mãn nhu cầu. Ví dụ khi tức giận, con chỉ biết lăn ra ăn vạ. Khi bạn giành đồ chơi, con lao vào đánh bạn. Những cách phản ứng này lâu dần sẽ ảnh hưởng không tốt đến tính cách và quá trình phát triển tâm lý trẻ em.
Do đó, việc rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề giúp con hình thành tư duy sắc bén, tâm lý vững vàng. Đây là một trong những kỹ năng cần thiết giúp con rèn luyện sự tự tin để trở thành một phiên bản mạnh mẽ và độc lập hơn mỗi ngày.
Cách dạy con giải quyết vấn đề
Khi dạy trẻ kỹ năng giải quyết vấn đề, ba mẹ nên tìm hiểu tâm lý của con trong từng tình huống cụ thể. Hãy đặt mình vào vị trí của con để tìm ra cách giải quyết vấn đề tốt nhất giúp con cảm thấy công bằng và hợp lý.
Các bước rèn luyện khi giải quyết vấn đề
Thông thường, các bước sẽ bao gồm: xác định vấn đề, tìm hiểu nguyên nhân, đưa ra vài cách xử lý, chọn cách tốt nhất và đánh giá kết quả.
Bước 1: Xác định vấn đề
Có thể bé cảm thấy đang có rắc rối, nhưng con chưa biết gọi tên chính xác là gì. Bạn có thể giúp con gọi tên rắc rối bằng những câu hỏi mở.
Chẳng hạn như: “Con đang cảm thấy như thế nào?”; “Con có thấy bài học tiếng Anh hôm nay hơi khó không?” “Con đang bực mình vì điều gì à?” Bằng cách gợi mở này, bé sẽ dễ bày tỏ suy nghĩ, cảm xúc của mình. Từ đó, bạn giúp trẻ nhận diện vấn đề đang gặp phải.
Bước 2: Tìm hiểu nguyên nhân
Ví dụ tình huống con đang buồn bã vì học kém môn tiếng Anh. Bạn hãy giúp con tìm hiểu lý do.
Có thể là do con chưa có biết cách lên kế hoạch học tập. Có thể con thấy khó khăn trong việc học thuộc từ vựng tiếng Anh nhanh và ghi nhớ lâu. Việc hiểu được nguyên nhân sẽ giúp bé dễ dàng tìm ra giải pháp.
>>> Tìm hiểu thêm: Cách lên kế hoạch học tập đơn giản nhưng đầy hiệu quả
Bước 3: Đưa ra vài hướng xử lý
Trước khi tìm ra cách giải quyết phù hợp, bạn nên cùng bé liệt kê ra vài giải pháp. Bạn không nên cười nhạo ý kiến của con nhé. Tôn trọng ý kiến trẻ là một trong những cách rèn luyện sự tự tin cho con.
Trong trường hợp con muốn cải thiện điểm số tiếng Anh, bạn có thể gợi mở như: “Con có muốn thử học Toán bằng Tiếng Anh không?”, “Con có muốn xem các phim hoạt hình tiếng Anh để học ngoại ngữ hiệu quả không?”.
Bước 4: Chọn cách phù hợp nhất
Ba mẹ có thể gợi ý và hướng dẫn bé chọn giải pháp. Sau cùng, ba mẹ nên để con là người quyết định nhé. Việc tự chủ trong một số vấn đề sẽ giúp bé hình thành khả năng tự lập. Từ đó, con sẽ tự tin và phát triển tâm lý tốt hơn.
Bước 5: Đánh giá kết quả
Kỹ năng giải quyết vấn đề cần được đánh giá và ghi nhận kết quả. Bạn có thể hỏi thăm bé những câu như: “Con có thấy hài lòng với cách học mới không?”, “Cách làm này có giúp con cải thiện môn tiếng Anh không?”. Nếu cách giải quyết vấn đề đem lại kết quả tốt, bạn hãy động viên và khen ngợi bé nhé.
>>> Tìm hiểu thêm: 6 cách động viên tinh tế thể hiện sự tự hào với con trẻ
Ba mẹ giúp con rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề
Trong cuộc hành trình rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề, con rất cần sự hỗ trợ của ba mẹ. Sau đây là những lưu ý đặc biệt dành cho ba mẹ khi dạy trẻ kỹ năng giải quyết vấn đề.
1. Dạy con hiểu rõ về bản thân
Ba mẹ cần giúp con nhận biết về điểm mạnh và điểm yếu của bản thân. Đây là một trong những cách để rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề. Khi biết mình có ưu điểm gì, con sẽ dễ dàng đưa ra giải pháp phù hợp.
Nếu bé có năng khiếu vẽ, bạn có thể gợi ý con hệ thống lại bài học thông qua việc vẽ sơ đồ. Nếu bé thích vận động, nhiều khả năng con sẽ thích việc học tiếng Anh thông qua các trò chơi.
>>> Tìm hiểu thêm: 10 trò chơi tiếng Anh cho trẻ em và cách học ‘dễ như ăn kẹo’
2. Trò chuyện với con nhiều hơn
Những cuộc trò chuyện chất lượng giúp ba mẹ kết nối và gần gũi hơn với con trẻ. Thông qua nói chuyện, con sẽ được nạp thêm từ ngữ, biết cách diễn đạt, bộc lộ cảm xúc. Điều này rất có lợi trong việc gọi tên rắc rối, xác định vấn đề mà con gặp phải.
Bạn có từng cảm thấy khó chịu vì không biết con mình đang nghĩ gì, đang gặp vấn đề gì chưa? Hãy dành thời gian trò chuyện và tâm sự nhiều hơn với con nhé. Khi bé xem ba mẹ như một “người bạn lớn”, con sẽ chia sẻ rất nhiều đấy.
3. Tôn trọng ý kiến của con
Không ít ba mẹ có thói quen quyết định hộ con, làm giúp con. Hành động này vô tình khiến con mất khả năng tự lập.
Tùy theo từng độ tuổi, con đã có thể tự xử lý một số vấn đề liên quan đến cá nhân. Ví dụ, bé mẫu giáo đã có thể tự chọn quần áo mỗi khi ra ngoài. Con cũng tự quyết định sẽ ăn món gì, thích chơi trò gì, thích mua sách gì nhất. Trước khi làm việc gì đó, bạn có thể hỏi bé rằng: “Con thích cái nào hơn?”, “Con nghĩ làm như thế nào là hợp lý?”.
Một điều quan trọng nữa là, khi trẻ đưa ra câu trả lời, bạn cần tôn trọng quyết định đó. Nếu ý kiến đó không hợp lý, bạn giúp con phân tích điểm chưa ổn. Sau đó, con có thể dùng lý lẽ để thuyết phục bạn, hoặc con chọn phương án khác. Cách làm này giúp hình thành và rèn luyện tư duy phản biện cho trẻ.
4. Luôn cổ vũ con sáng tạo
Trẻ con luôn có những suy nghĩ đơn thuần, ngây thơ. Đứng trước một vấn đề, bé có thể đưa ra những giải pháp nghe có vẻ bất khả thi. Tuy nhiên, bạn đừng vội bác bỏ. Có không ít phương án tối ưu được phát triển từ những ý tưởng có phần ngô nghê. Kỹ năng giải quyết vấn đề rất cần những góc nhìn sáng tạo. Vì vậy, ba mẹ nên có sự cởi mở, đón nhận những ý tưởng sáng tạo của con.
>>> Tìm hiểu thêm: Nắm bắt thời kỳ VÀNG cho con phát triển tư duy sáng tạo
5. Cho phép sai lầm xảy ra
Không một ai là chưa từng mắc sai lầm. Chúng ta trưởng thành hơn, có nhiều kinh nghiệm hơn qua những lần mắc lỗi. Trẻ con cũng vậy.
Ba mẹ nên có thái độ tích cực trước những lỗi sai của con. Nếu bị chỉ trích, la mắng sau mỗi lỗi lầm, con sẽ dễ mất tự tin, trở nên rụt rè, nhút nhát. Khi gặp vấn đề, con không dám tự mình nghĩ cách giải quyết nữa. Con sợ con làm sai, sẽ bị ba mẹ trách phạt.
Việc xoáy sâu vào lỗi sai còn hạn chế khả năng nhận thức, học hỏi của bé. Con sẽ không học được gì sau mỗi lần làm sai. Vì vậy, thay vì chỉ trích, bạn hãy cùng con tìm cách sửa chữa lỗi sai, và rút ra bài học nhé.
6. Khen ngợi và ghi nhận con
“Không gì có thể thay thế tốt cho một vài lời khen đúng lúc và chân thành. Chúng hoàn toàn miễn phí – và đáng giá cả gia tài.” (Sam Walton).
Khen ngợi là một trong những cách giúp bé duy trì sự tự tin, có động lực để học hỏi và phát triển tốt hơn. Vì vậy, ba mẹ đừng tiếc lời khen mỗi khi con làm tốt nhé.
Bạn lưu ý là khi khen bé, lời khen càng cụ thể càng tốt. Hãy ghi nhận những nỗ lực của con. Hãy cho bé thấy bạn tự hào vì cả quá trình cố gắng của con. Ba mẹ nên hạn chế khen chung chung như: “Con rất giỏi”, “Con tuyệt vời”.
Ví dụ trong trường hợp bé áp dụng kỹ năng giải quyết vấn đề trong việc học tiếng Anh. Nếu vấn đề được cải thiện, bạn có thể khen ngợi con: “Con rất giỏi khi tìm ra cách học tiếng Anh hiệu quả và phù hợp với mình”, “Mẹ thấy con đã học rất chăm chỉ, và khả năng ghi nhớ từ vựng của con đã tốt lên rất nhiều”.
7. Trang bị cho con những kỹ năng mềm
Kỹ năng giải quyết vấn đề là tổng hợp của nhiều kỹ năng mềm khác nhau. Bạn có thể cho bé tham gia các hoạt động ngoại khóa, lớp kỹ năng mềm để bé được trải nghiệm thực tế.
Trong sinh hoạt thường ngày, ba mẹ nên tạo điều kiện để con làm việc nhà nhiều hơn. Bạn hãy hướng dẫn con tự gấp chăn màn, tự dọn bàn học, dọn bàn ăn, bỏ bát bẩn vào bồn. Những việc làm nhỏ này lâu dần sẽ giúp con khéo léo, tự chủ trong suy nghĩ và hành động.
Quá trình rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề rất cần sự đồng hành và kiên trì của ba mẹ. Chỉ cần con tiến bộ hơn một chút mỗi ngày là ba mẹ đã thành công rồi đó!
