Học thông qua chơi là xu hướng giáo dục hiện đại giúp trẻ vừa học, vừa khám phá và phát triển tự nhiên. Thông qua các hoạt động vui nhộn, trẻ rèn luyện tư duy, ngôn ngữ và kỹ năng xã hội một cách hiệu quả. Bài viết sẽ chia sẻ các đặc điểm nổi bật của học thông qua chơi và cách ILA áp dụng phương pháp này để giúp trẻ phát triển toàn diện.
Tóm tắt nội dung chính:
Học thông qua chơi (play-based learning) là phương pháp giáo dục hiện đại giúp trẻ vừa học vừa khám phá tự nhiên thông qua các hoạt động vui nhộn. Trẻ không chỉ phát triển tư duy, ngôn ngữ và kỹ năng xã hội mà còn nuôi dưỡng niềm vui học tập và khả năng tự học lâu dài.
Phương pháp này gồm hai hình thức chính:
- Chơi tự do, nơi trẻ tự do khám phá, sáng tạo và giải quyết vấn đề
- Chơi có định hướng, nơi người lớn thiết kế hoạt động, định hướng mục tiêu nhưng vẫn để trẻ chủ động trải nghiệm
Các đặc điểm nổi bật của phương pháp này gồm:
- Chơi phải vui, giúp trẻ hứng thú và tăng khả năng tập trung
- Học có ý nghĩa, liên kết trải nghiệm thực tế với kiến thức mới
- Tương tác chủ động, trẻ tự khám phá và rèn tư duy
- Thử nghiệm không sợ sai, giúp trẻ phát triển kiên trì và tư duy phản biện
- Giao lưu, hợp tác, giúp trẻ học kỹ năng xã hội và tự chủ.
1. Học thông qua chơi là gì?
Thế nào là học thông qua chơi? Học thông qua chơi (play-based learning) là một phương pháp giáo dục tích cực, trong đó kiến thức và kỹ năng được tích hợp một cách tự nhiên vào các hoạt động vui chơi có định hướng. Thông qua trải nghiệm vui vẻ và chủ động, trẻ không chỉ phát triển trí tuệ mà còn nâng cao kỹ năng xã hội, cảm xúc và thể chất. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, với trẻ nhỏ, chơi chính là một hình thức học hiệu quả, giúp nuôi dưỡng niềm vui học tập và khả năng tự học lâu dài.
Điểm khác biệt quan trọng mà nhiều phụ huynh thường nhầm lẫn là giữa chơi tự do và chơi có định hướng – hai hình thức đều quan trọng nhưng mang mục đích khác nhau trong phát triển của trẻ.
- Chơi tự do (Free Play): Trẻ hoàn toàn làm chủ cuộc chơi, tự do khám phá theo sở thích và trí tưởng tượng của mình, không có sự can thiệp của người lớn. Hình thức này giúp trẻ phát triển tính độc lập, óc sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề tự nhiên.
- Chơi có định hướng (Guided Play): Giáo viên hoặc phụ huynh đóng vai trò thiết kế không gian, lựa chọn đồ chơi và định hướng mục tiêu học tập cụ thể. Tuy nhiên, trẻ vẫn là trung tâm của hoạt động, được khuyến khích tìm tòi, thử nghiệm và rút ra bài học qua trải nghiệm của chính mình.
Tại ILA, trung tâm kết hợp linh hoạt cả hai hình thức này, tạo nên môi trường học tập cân bằng, nơi trẻ vừa được thỏa sức sáng tạo, vừa đạt được các mục tiêu phát triển ngôn ngữ, tư duy và kỹ năng một cách tự nhiên nhất.
>>> Tìm hiểu thêm: 20 phim hoạt hình tiếng Anh cho bé học ngoại ngữ hiệu quả
2. Học thông qua chơi khác gì với phương pháp giáo dục truyền thống?
Dưới đây là bảng so sánh trực quan giúp phụ huynh dễ hình dung sự khác biệt giữa hai phương pháp:
| Đặc điểm | Học thông qua chơi | Phương pháp truyền thống |
| Vai trò của giáo viên | Người hướng dẫn, hỗ trợ và thiết kế trải nghiệm | Người truyền thụ kiến thức, trung tâm của lớp học |
| Vai trò của trẻ | Nhà thám hiểm, chủ động khám phá | Người tiếp nhận, thụ động lắng nghe |
| Môi trường học tập | Linh hoạt, mở, khuyến khích vận động và tương tác | Cố định, trong lớp học, yêu cầu trật tự |
| Cách thức đánh giá | Đánh giá toàn diện qua quá trình, sản phẩm và sự tiến bộ của trẻ | Chủ yếu dựa trên điểm số và bài kiểm tra định kỳ |
| Không khí học tập | Vui vẻ, thoải mái, khuyến khích sự tò mò và sáng tạo | Nghiêm túc, kỷ luật, áp lực về thành tích |
3. 5 đặc điểm của học thông qua chơi giúp trẻ phát triển vượt bậc
Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra 5 yếu tố quan trọng tạo nên một trải nghiệm học thông qua chơi chất lượng. Cùng tìm hiểu nhé ba mẹ!
3.1. Chơi là phải vui
Điều đầu tiên và quan trọng nhất: chơi phải vui! Khi trẻ cảm thấy hứng thú, tò mò và hào hứng khám phá điều mới, não bộ sẽ giải phóng dopamine. Đó là một chất dẫn truyền thần kinh giúp trẻ cảm thấy thích thú khi học. Lượng dopamine cao không chỉ giúp con ghi nhớ tốt hơn mà còn tăng khả năng tập trung, sáng tạo và linh hoạt trong suy nghĩ.
Ví dụ, khi bé cười giòn tan trong trò “Simon Says” hay reo lên thích thú vì tìm thấy “kho báu” trong trò săn tìm flashcard, những khoảnh khắc ấy giúp não bộ trẻ hoạt động mạnh mẽ, kích hoạt trí nhớ và khả năng tập trung cao độ. Nhờ vậy, bé ghi nhớ từ vựng mới một cách tự nhiên, hiệu quả và lâu dài hơn nhiều so với việc học thuộc lòng khô khan.
3.2. Dạy học thông qua chơi có ý nghĩa
Trẻ học hiệu quả hơn khi liên kết điều mới với trải nghiệm cũ. Ví dụ, bé thấy một chú ngựa thật và nhớ đến chú ngựa trong quyển truyện yêu thích. Lúc đó, não bộ trẻ đang học. Sự kết nối này giúp trẻ hiểu sâu hơn về thế giới xung quanh. Con sẽ phát triển khả năng suy nghĩ, ghi nhớ và phân tích.
Ví dụ, khi học về chu kỳ nước, thay vì chỉ xem hình, trẻ được tự tay làm thí nghiệm với cốc nước nóng, quan sát hơi nước bốc lên rồi ngưng tụ trên nắp, giúp trẻ liên hệ đến sương mù buổi sáng hay những cơn mưa ngoài trời. Nhờ sự kết nối giữa trải nghiệm thực tế và kiến thức mới, trẻ hiểu sâu hơn và ghi nhớ lâu hơn về hiện tượng tự nhiên này.
3.3. Tương tác chủ động trong quá trình chơi
Một trong những đặc điểm nổi bật của học thông qua chơi là trẻ được chủ động tham gia vào hoạt động. Khi chơi, trẻ không thụ động nghe hướng dẫn mà tự mình khám phá, thử nghiệm và đưa ra quyết định. Sự tập trung và hứng thú này giúp trẻ phát triển tư duy, khả năng quan sát và tự tin trong việc giải quyết vấn đề.
Ví dụ: Khi chơi xây tháp bằng khối gỗ, trẻ không chỉ làm theo mà sẽ tự thử, điều chỉnh để tháp không bị đổ. Bé tự hỏi “Tại sao tháp lại nghiêng?”, “Làm sao để cao hơn mà vẫn vững?”. Chính quá trình này giúp con hình thành tư duy logic và kỹ năng giải quyết vấn đề một cách tự nhiên.
3.4. Có nhiều cơ hội thử nghiệm, không sợ sai
Trong môi trường học thông qua chơi, sai không phải là thất bại mà là một phần của hành trình học hỏi. Trẻ được khuyến khích thử lại nhiều lần, rút kinh nghiệm từ mỗi lần không thành công. Nhờ đó, con học được tư duy phản biện, kiên trì và không sợ thử thách, hình thành tinh thần học tập bền vững.
Ví dụ: Khi trẻ được giao xây cầu bằng que kem và băng dính sao cho chịu được trọng lượng quyển sách, con có thể làm gãy, làm sập nhiều lần. Nhưng qua mỗi lần đó, trẻ hiểu hơn về cấu trúc, độ bền và cách phân bố trọng lượng, tiếp thu kiến thức vật lý cơ bản một cách sinh động và sâu sắc.
3.5. Giao lưu và tương tác, học đi đôi với hành
Học thông qua chơi mang đến cho trẻ nhiều cơ hội tương tác và hợp tác. Bé có thể chơi cùng bạn bè, người lớn hoặc tự chơi một mình – mỗi hình thức đều có giá trị riêng. Khi chơi cùng người khác, con học cách giao tiếp, chia sẻ, hợp tác; còn khi chơi một mình, con phát triển khả năng tập trung, sáng tạo và tự chủ.
Ví dụ: Trong trò “Mở cửa hàng”, trẻ vừa học toán khi tính tiền, vừa học giao tiếp khi chào hỏi và thương lượng với “khách hàng” – tất cả đều là kỹ năng sống thiết thực. Còn khi chơi lego một mình, bé tự do sáng tạo theo trí tưởng tượng, kiên nhẫn hoàn thành mục tiêu và rèn khả năng tư duy độc lập.
>>> Tìm hiểu thêm: Bảng cửu chương nhân chia từ 2 đến 9 và những mẹo dễ nhớ
4. Lợi ích không ngờ của phương pháp học thông qua chơi
Khi nói đến lợi ích của học thông qua chơi, Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) đã khẳng định: Chơi là cách trẻ khám phá thế giới, phát triển sự tự tin, nuôi dưỡng trí tưởng tượng và rèn luyện các kỹ năng quan trọng cho sự phát triển toàn diện của não bộ. Không những thế, chơi còn nuôi dưỡng tình yêu học tập bền vững.
4.1. Mở khóa kỹ năng xã hội
Khi chơi cùng bạn bè, trẻ học cách đọc hiểu biểu cảm khuôn mặt, ngôn ngữ cơ thể và giọng điệu. Trẻ rèn luyện cách lắng nghe, phản hồi, thể hiện bản thân. Con cũng học cách quan tâm và đồng cảm với người khác. Đó là nền tảng cho những mối quan hệ tích cực sau này.
4.2. Phát triển trí tưởng tượng và sáng tạo
Qua trò chơi giả vờ, trẻ nhập vai, tạo tình huống và khám phá thế giới theo trí tưởng tượng. Con học cách chia sẻ ý tưởng, giải quyết vấn đề và phát triển tư duy sáng tạo. Đó là những kỹ năng rất quan trọng cho tương lai.
4.3. Học thông qua chơi rèn luyện tư duy và khả năng tự điều chỉnh
Khi chơi, trẻ phải đưa ra quyết định, xử lý cảm xúc như thất vọng, chờ đợi hoặc nhường nhịn. Bé dần học cách kiểm soát cảm xúc, điều chỉnh hành vi, kiên nhẫn và tăng khả năng tập trung.
4.4. Tăng cường khả năng phục hồi
Thông qua các tình huống chơi, trẻ học cách vượt qua trở ngại và thích nghi linh hoạt. Con hình thành khả năng tự lập và tinh thần vững vàng từ nhỏ.
4.5. Phát triển toàn diện
Chơi giúp trẻ phát triển cả thể chất, cảm xúc lẫn nhận thức. Khi được tự do vận động, bày tỏ cảm xúc và thử nghiệm điều mới, trẻ không chỉ khỏe mạnh mà còn trở nên vui vẻ, cân bằng hơn về mặt tinh thần.
4.6. Phương pháp học thông qua chơi giúp phát triển ngôn ngữ
Qua các trò chơi nhóm, bé được mở rộng vốn từ vựng, luyện khả năng nói và lắng nghe, học cách diễn đạt suy nghĩ. Ba mẹ có thể hỗ trợ thêm bằng cách đặt câu hỏi, giới thiệu từ mới và khuyến khích trẻ kể chuyện. Từ đó giúp con phát triển ngôn ngữ một cách tự nhiên.
4.7. Nuôi dưỡng tình yêu học tập
Lý do lớn nhất để ba mẹ khuyến khích con học thông qua chơi, chính là vì chơi giúp trẻ yêu việc học. Khi việc học gắn liền với niềm vui, sự tò mò và những khám phá đầy hào hứng, trẻ tự hình thành động lực học tập từ bên trong để tiếp thu kiến thức. Đó là điều mà không cuốn sách hay bài giảng nào có thể mang lại. Và một khi tình yêu học tập đã được gieo mầm, nó sẽ theo con đến suốt cuộc đời.
>>> Tìm hiểu thêm: Tổng hợp từ vựng tiếng Anh lớp 5 đầy đủ và chi tiết
5. 4 nguyên tắc khi áp dụng phương pháp học thông qua chơi ba mẹ cần biết
Để phương pháp học thông qua chơi mang lại hiệu quả tối đa, ba mẹ cần nắm rõ 4 nguyên tắc học thông qua chơi dưới đây, nền tảng giúp trẻ học mà chơi, chơi mà học tự nhiên nhất:
- Môi trường học tập khơi gợi sự tò mò: Trẻ học tốt nhất khi được khám phá trong không gian an toàn và cởi mở. Một môi trường tràn đầy cảm hứng sẽ giúp con thoải mái đặt câu hỏi, tìm hiểu, trải nghiệm theo cách riêng. Khi việc học giống như đang chơi, trẻ sẽ vui vẻ và hứng thú hơn nhiều.
- Hoạt động học phù hợp với độ tuổi và sở thích của trẻ: Mỗi đứa trẻ đều có những đặc điểm phát triển và sở thích riêng biệt. Vì thế, phương pháp học thông qua chơi cần được điều chỉnh linh hoạt. Chúng cần phù hợp với giai đoạn phát triển và niềm hứng thú của trẻ, nhằm khơi dậy sự say mê học tập từ bên trong.
- Trẻ là trung tâm của quá trình học: Phương pháp học thông qua chơi tôn trọng sự lựa chọn và cách học riêng của mỗi bé. Con không chỉ ngồi nghe mà được chủ động tham gia, tự tìm hiểu, tự trải nghiệm. Điều đó giúp con tự tin và mạnh dạn hơn. Con cũng phát triển năng lực cá nhân một cách tự nhiên.
- Khuyến khích con thể hiện bản thân: Khi chơi, trẻ có thể bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ và ý tưởng của mình qua lời nói, hành động hay những trò chơi sáng tạo. Việc này không chỉ giúp con giao tiếp tốt hơn mà còn rèn luyện khả năng kết nối. Con học cách chia sẻ và xây dựng những mối quan hệ tích cực với mọi người.
>>> Tìm hiểu thêm: 5 hoạt động tạo hình giúp trẻ mầm non phát triển tư duy và cảm xúc
6. 10 hoạt động học thông qua chơi bé nào cũng thích
Dưới đây là 10 hoạt động học thông qua chơi đơn giản, dễ áp dụng nhưng mang lại hiệu quả rõ rệt:
(1) Chơi với cát và nước
Trẻ nào cũng mê nghịch cát và nước. Khi bé xúc, đổ, đào, rây… là bé đang học cách cầm nắm, phối hợp tay mắt. Con tìm hiểu thêm về những khái niệm như nhiều – ít, nặng – nhẹ. Đây cũng là cách giúp bé khám phá thế giới xung quanh qua những điều nhỏ nhặt nhất.
(2) Nặn đất sét
Nặn đất là trò chơi vừa rèn sự khéo léo của đôi tay, vừa kích thích trí tưởng tượng của bé. Bé có thể nặn bánh, làm thú, xây ngôi nhà… Nếu kết hợp chơi giả vờ, bé còn phát triển được ngôn ngữ và khả năng tư duy nữa đấy.
(3) Phương pháp học thông qua chơi trò hóa trang và đóng vai
Bé rất thích làm người lớn, ví dụ như bác sĩ, cô giáo, siêu nhân, đầu bếp… Đây là lúc bé vừa học về các nghề nghiệp, vừa phát triển kỹ năng giao tiếp khi tương tác với bạn bè hoặc người lớn.
(4) Chơi với búp bê, siêu nhân, nhân vật yêu thích
Bé thường tự nghĩ ra câu chuyện như chữa bệnh cho búp bê hoặc cùng siêu nhân giải cứu trái đất. Qua đó, bé học cách thể hiện cảm xúc, biết quan tâm đến người khác. Con cũng phát triển trí tưởng tượng một cách tự nhiên.
(5) Vẽ tranh, tô màu
Vẽ tranh là một hoạt động mà hầu như bé nào cũng mê. Bé được tha hồ sáng tạo, thể hiện cảm xúc. Đồng thời, con luyện được sự tập trung và chuẩn bị kỹ năng viết chữ sau này.
(6) Dạy học thông qua chơi xếp hình, lắp ráp
Từ ghép hình đơn giản đến lắp mô hình phức tạp, trò chơi này giúp bé rèn tư duy logic, nhận biết hình khối, màu sắc và cách sắp xếp theo trình tự. Kỹ năng này rất quan trọng cho việc học trong tương lai.
(7) Hát, múa, chơi nhạc
Cho bé nghe nhạc, hát theo, gõ trống hay nhảy múa là cách tuyệt vời để rèn tai nghe âm thanh, luyện ngôn ngữ, nhịp điệu và tăng cường vận động.
(8) Chơi ngoài trời, khám phá thiên nhiên
Những trò chơi như chạy nhảy, trèo cây, chơi với đất, nước, lá… giúp bé khỏe mạnh, tăng sự dẻo dai, tự tin và tính độc lập. Bé cũng dần học cách yêu thiên nhiên và biết trân trọng môi trường sống.
(9) Chơi các trò board game
Những trò như cờ cá ngựa, cờ vua giúp bé học cách chờ đợi, tuân thủ luật chơi, chia sẻ với người khác. Đồng thời, bé cũng luyện được việc đếm số, nhận biết màu sắc và hình dạng.
(10) Học tiếng Anh qua trò chơi khác
Học tiếng Anh qua trò chơi là cách học hiệu quả và tự nhiên. Thông qua đó, bé tiếp thu ngôn ngữ mới một cách vui vẻ và chủ động. Dưới đây là một số hình thức đơn giản, gần gũi:
- Flashcards: Sử dụng thẻ hình ảnh để học từ vựng thông qua các trò chơi như: đoán từ, ai nhanh hơn, nhìn hình nói tiếng Anh…
- Trò chơi đoán từ: Ví dụ, bạn mô tả từ apple mà không nói trực tiếp, bé sẽ đoán là gì. Trò chơi này giúp bé luyện kỹ năng nghe và nói.
- Trò chơi tìm đồ vật: Bạn yêu cầu bé tìm những vật như something red hoặc a toy car. Trò chơi này giúp bé luyện nghe hiểu và phản xạ nhanh.
- Đóng vai đơn giản bằng tiếng Anh: Chẳng hạn, chơi trò bán hàng với các câu như: Can I help you?, How much is it?… Bé được học luyện nói theo tình huống thực tế.
- Ứng dụng học tiếng Anh qua trò chơi: Thông qua một số ứng dụng như Lingokids hay Duolingo…
>>> Tìm hiểu thêm: Chuyện kể trước giờ ngủ: Bé tự ngủ ngoan, tiếng Anh vào đầu nhẹ tênh
Qua những phân tích trên, có thể thấy các đặc điểm của học thông qua chơi không chỉ giúp trẻ tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên mà còn phát triển tư duy, cảm xúc và kỹ năng xã hội toàn diện. Khi việc học trở thành niềm vui, trẻ sẽ chủ động khám phá và sáng tạo hơn mỗi ngày. Đây chính là nền tảng quan trọng để nuôi dưỡng tình yêu học tập và khả năng tự học suốt đời.
