Học thông qua chơi (play-based learning) từ lâu đã được đánh giá là phương pháp giáo dục hiệu quả nhất cho trẻ ở lứa tuổi mầm non và tiền tiểu học. Ba mẹ hãy cùng ILA khám phá 10 hoạt động học thông qua chơi đơn giản nhưng mang lại nhiều lợi ích tuyệt vời cho sự phát triển của bé nhé.
Học thông qua chơi là gì?
Học thông qua chơi (play-based learning) là một phương pháp giáo dục tích cực, trong đó kiến thức và kỹ năng được tích hợp một cách tự nhiên vào các hoạt động vui chơi có định hướng. Thông qua trải nghiệm vui vẻ và chủ động, trẻ không chỉ phát triển trí tuệ mà còn nâng cao kỹ năng xã hội, cảm xúc và thể chất. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, với trẻ nhỏ, chơi chính là một hình thức học hiệu quả, giúp nuôi dưỡng niềm vui học tập và khả năng tự học lâu dài.
Chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp điều đó trong những khoảnh khắc đời thường. Khi em bé mỉm cười trong trò ú òa là lúc con đang học cách giao tiếp xã hội. Khi một bé say sưa xếp chồng những khối gỗ hay tưởng tượng mình là một chú lính cứu hỏa, con không chỉ đang chơi mà còn đang khám phá thế giới, phát triển trí tưởng tượng và tư duy của mình.
>>> Tìm hiểu thêm: 20 phim hoạt hình tiếng Anh cho bé học ngoại ngữ hiệu quả
5 đặc điểm của học thông qua chơi
Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra 5 yếu tố quan trọng tạo nên một trải nghiệm học thông qua chơi chất lượng. Cùng tìm hiểu nhé ba mẹ!
1. Chơi là phải vui
Điều đầu tiên và quan trọng nhất: chơi phải vui! Khi trẻ cảm thấy hứng thú, tò mò và hào hứng khám phá điều mới, não bộ sẽ giải phóng dopamine. Đó là một chất dẫn truyền thần kinh giúp trẻ cảm thấy thích thú khi học. Lượng dopamine cao không chỉ giúp con ghi nhớ tốt hơn mà còn tăng khả năng tập trung, sáng tạo và linh hoạt trong suy nghĩ.
2. Dạy học thông qua chơi có ý nghĩa (meaningful play)
Trẻ học hiệu quả hơn khi liên kết điều mới với trải nghiệm cũ. Ví dụ, bé thấy một chú ngựa thật và nhớ đến chú ngựa trong quyển truyện yêu thích. Lúc đó, não bộ trẻ đang học. Sự kết nối này giúp trẻ hiểu sâu hơn về thế giới xung quanh. Con sẽ phát triển khả năng suy nghĩ, ghi nhớ và phân tích.
3. Tương tác chủ động trong quá trình chơi
1 trong 5 đặc điểm của học thông qua chơi là trẻ được chủ động tham gia. Khi chơi, trẻ thường hoàn toàn chìm đắm vào hoạt động. Con chăm chú suy nghĩ và tập trung cao độ để hoàn thành điều mình đang làm.
4. Lặp lại và cải thiện
Trẻ có xu hướng thử lại trò chơi quen thuộc theo cách mới, từ đó phát triển tư duy linh hoạt và sáng tạo.
5. Giao lưu và tương tác
Bé có thể chơi cùng bạn bè, người lớn hoặc chơi một mình tùy nhu cầu. Cả hai hình thức đều quan trọng và mang lại giá trị riêng.
>>> Tìm hiểu thêm: Bảng cửu chương nhân chia từ 2 đến 9 và những mẹo dễ nhớ
Lợi ích của học thông qua chơi là gì?
Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) đã khẳng định: Chơi là cách trẻ khám phá thế giới, phát triển sự tự tin, nuôi dưỡng trí tưởng tượng và rèn luyện các kỹ năng quan trọng cho sự phát triển toàn diện của não bộ. Không những thế, chơi còn nuôi dưỡng tình yêu học tập bền vững.
1. “Mở khóa” kỹ năng xã hội
Khi chơi cùng bạn bè, trẻ học cách đọc hiểu biểu cảm khuôn mặt, ngôn ngữ cơ thể và giọng điệu. Trẻ rèn luyện cách lắng nghe, phản hồi, thể hiện bản thân. Con cũng học cách quan tâm và đồng cảm với người khác. Đó là nền tảng cho những mối quan hệ tích cực sau này.
2. Phát triển trí tưởng tượng và sáng tạo
Qua trò chơi giả vờ, trẻ nhập vai, tạo tình huống và khám phá thế giới theo trí tưởng tượng. Con học cách chia sẻ ý tưởng, giải quyết vấn đề và phát triển tư duy sáng tạo. Đó là những kỹ năng rất quan trọng cho tương lai.
3. Học thông qua chơi rèn luyện tư duy và khả năng tự điều chỉnh
Khi chơi, trẻ phải đưa ra quyết định, xử lý cảm xúc như thất vọng, chờ đợi hoặc nhường nhịn. Bé dần học cách kiểm soát cảm xúc, điều chỉnh hành vi, kiên nhẫn và tăng khả năng tập trung.
4. Tăng cường khả năng phục hồi
Thông qua các tình huống chơi, trẻ học cách vượt qua trở ngại và thích nghi linh hoạt. Con hình thành khả năng tự lập và tinh thần vững vàng từ nhỏ.
5. Phát triển toàn diện
Chơi giúp trẻ phát triển cả thể chất, cảm xúc lẫn nhận thức. Khi được tự do vận động, bày tỏ cảm xúc và thử nghiệm điều mới, trẻ không chỉ khỏe mạnh mà còn trở nên vui vẻ, cân bằng hơn về mặt tinh thần.
6. Phương pháp học thông qua chơi giúp phát triển ngôn ngữ
Qua các trò chơi nhóm, bé được mở rộng vốn từ vựng, luyện khả năng nói và lắng nghe, học cách diễn đạt suy nghĩ. Ba mẹ có thể hỗ trợ thêm bằng cách đặt câu hỏi, giới thiệu từ mới và khuyến khích trẻ kể chuyện. Từ đó giúp con phát triển ngôn ngữ một cách tự nhiên.
7. Nuôi dưỡng tình yêu học tập
Lý do lớn nhất để ba mẹ khuyến khích con học thông qua chơi, chính là vì chơi giúp trẻ yêu việc học. Khi việc học gắn liền với niềm vui, sự tò mò và những khám phá đầy hào hứng, trẻ tự hình thành động lực học tập từ bên trong để tiếp thu kiến thức. Đó là điều mà không cuốn sách hay bài giảng nào có thể mang lại. Và một khi tình yêu học tập đã được gieo mầm, nó sẽ theo con đến suốt cuộc đời.
>>> Tìm hiểu thêm: Tổng hợp từ vựng tiếng Anh lớp 5 đầy đủ và chi tiết
4 nguyên tắc của học thông qua chơi ba mẹ cần biết
Phương pháp học thông qua chơi được xây dựng dựa trên 4 nguyên tắc quan trọng sau:
• Môi trường học tập khơi gợi sự tò mò: Trẻ học tốt nhất khi được khám phá trong không gian an toàn và cởi mở. Một môi trường tràn đầy cảm hứng sẽ giúp con thoải mái đặt câu hỏi, tìm hiểu, trải nghiệm theo cách riêng. Khi việc học giống như đang chơi, trẻ sẽ vui vẻ và hứng thú hơn nhiều.
• Hoạt động học phù hợp với độ tuổi và sở thích của trẻ: Mỗi đứa trẻ đều có những đặc điểm phát triển và sở thích riêng biệt. Vì thế, phương pháp học thông qua chơi cần được điều chỉnh linh hoạt. Chúng cần phù hợp với giai đoạn phát triển và niềm hứng thú của trẻ, nhằm khơi dậy sự say mê học tập từ bên trong.
• Trẻ là trung tâm của quá trình học: Phương pháp học thông qua chơi tôn trọng sự lựa chọn và cách học riêng của mỗi bé. Con không chỉ ngồi nghe mà được chủ động tham gia, tự tìm hiểu, tự trải nghiệm. Điều đó giúp con tự tin và mạnh dạn hơn. Con cũng phát triển năng lực cá nhân một cách tự nhiên.
• Khuyến khích con thể hiện bản thân: Khi chơi, trẻ có thể bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ và ý tưởng của mình qua lời nói, hành động hay những trò chơi sáng tạo. Việc này không chỉ giúp con giao tiếp tốt hơn mà còn rèn luyện khả năng kết nối. Con học cách chia sẻ và xây dựng những mối quan hệ tích cực với mọi người.
>>> Tìm hiểu thêm: 5 hoạt động tạo hình giúp trẻ mầm non phát triển tư duy và cảm xúc
10 hoạt động học thông qua chơi bé nào cũng thích
Dưới đây là 10 hoạt động học thông qua chơi đơn giản, dễ áp dụng nhưng mang lại hiệu quả rõ rệt:
1. Chơi với cát và nước
Trẻ nào cũng mê nghịch cát và nước. Khi bé xúc, đổ, đào, rây… là bé đang học cách cầm nắm, phối hợp tay mắt. Con tìm hiểu thêm về những khái niệm như nhiều – ít, nặng – nhẹ. Đây cũng là cách giúp bé khám phá thế giới xung quanh qua những điều nhỏ nhặt nhất.
2. Nặn đất sét
Nặn đất là trò chơi vừa rèn sự khéo léo của đôi tay, vừa kích thích trí tưởng tượng của bé. Bé có thể nặn bánh, làm thú, xây ngôi nhà… Nếu kết hợp chơi giả vờ, bé còn phát triển được ngôn ngữ và khả năng tư duy nữa đấy.
3. Phương pháp học thông qua chơi trò hóa trang và đóng vai
Bé rất thích làm người lớn, ví dụ như bác sĩ, cô giáo, siêu nhân, đầu bếp… Đây là lúc bé vừa học về các nghề nghiệp, vừa phát triển kỹ năng giao tiếp khi tương tác với bạn bè hoặc người lớn.
4. Chơi với búp bê, siêu nhân, nhân vật yêu thích
Bé thường tự nghĩ ra câu chuyện như chữa bệnh cho búp bê hoặc cùng siêu nhân giải cứu trái đất. Qua đó, bé học cách thể hiện cảm xúc, biết quan tâm đến người khác. Con cũng phát triển trí tưởng tượng một cách tự nhiên.
5. Vẽ tranh, tô màu
Vẽ tranh là một hoạt động mà hầu như bé nào cũng mê. Bé được tha hồ sáng tạo, thể hiện cảm xúc. Đồng thời, con luyện được sự tập trung và chuẩn bị kỹ năng viết chữ sau này.
6. Dạy học thông qua chơi xếp hình, lắp ráp
Từ ghép hình đơn giản đến lắp mô hình phức tạp, trò chơi này giúp bé rèn tư duy logic, nhận biết hình khối, màu sắc và cách sắp xếp theo trình tự. Kỹ năng này rất quan trọng cho việc học trong tương lai.
7. Hát, múa, chơi nhạc
Cho bé nghe nhạc, hát theo, gõ trống hay nhảy múa là cách tuyệt vời để rèn tai nghe âm thanh, luyện ngôn ngữ, nhịp điệu và tăng cường vận động.
8. Chơi ngoài trời, khám phá thiên nhiên
Những trò chơi như chạy nhảy, trèo cây, chơi với đất, nước, lá… giúp bé khỏe mạnh, tăng sự dẻo dai, tự tin và tính độc lập. Bé cũng dần học cách yêu thiên nhiên và biết trân trọng môi trường sống.
9. Chơi các trò board game
Những trò như cờ cá ngựa, cờ vua giúp bé học cách chờ đợi, tuân thủ luật chơi, chia sẻ với người khác. Đồng thời, bé cũng luyện được việc đếm số, nhận biết màu sắc và hình dạng.
10. Học tiếng Anh qua trò chơi
Học tiếng Anh qua trò chơi là cách học hiệu quả và tự nhiên. Thông qua đó, bé tiếp thu ngôn ngữ mới một cách vui vẻ và chủ động. Dưới đây là một số hình thức đơn giản, gần gũi:
• Flashcards: Sử dụng thẻ hình ảnh để học từ vựng thông qua các trò chơi như: đoán từ, ai nhanh hơn, nhìn hình nói tiếng Anh…
• Trò chơi đoán từ: Ví dụ, bạn mô tả từ “apple” mà không nói trực tiếp, bé sẽ đoán là gì. Trò chơi này giúp bé luyện kỹ năng nghe và nói.
• Hát và vận động theo nhạc: Những bài hát tiếng Anh dành cho trẻ như Head, Shoulders, Knees and Toes giúp bé học từ mới qua âm nhạc và cử động tay chân.
• Trò chơi tìm đồ vật: Bạn yêu cầu bé tìm những vật như “something red” hoặc “a toy car”. Trò chơi này giúp bé luyện nghe hiểu và phản xạ nhanh.
• Đóng vai đơn giản bằng tiếng Anh: Chẳng hạn, chơi trò bán hàng với các câu như: “Can I help you?”, “How much is it?”… Bé được học luyện nói theo tình huống thực tế.
• Ứng dụng học tiếng Anh qua trò chơi: Thông qua một số ứng dụng như Lingokids hay Duolingo …
>>> Tìm hiểu thêm: Cách miêu tả tranh bằng tiếng Anh chi tiết và ấn tượng có bài mẫu
Mẹo dạy học thông qua chơi cho bé hiệu quả
• Giảm thiểu các yếu tố gây xao nhãng: Tắt tivi, điện thoại, máy tính bảng… để bé tập trung chơi, khám phá và phát huy trí tưởng tượng thay vì bị cuốn vào màn hình.
• Tránh chơi quá nhiều: Không cần lên quá nhiều hoạt động trong ngày. Trẻ cần có thời gian tự do để chơi và khám phá theo cách của riêng mình mà không bị gò bó.
• Cùng chơi, nhưng để bé chủ động: Ba mẹ có thể gợi ý hoặc chơi cùng con. Tuy nhiên, hãy để con dẫn dắt cuộc chơi. Điều này giúp trẻ rèn tính tự lập, tư duy linh hoạt và cảm giác tự tin.
• Chọn đồ chơi phù hợp: Ưu tiên những món đồ chơi vừa vui vừa giúp phát triển kỹ năng như xếp hình, đất nặn, đồ chơi mô phỏng nghề nghiệp…
• Kiên nhẫn: Khi trẻ gặp khó khăn trong một trò chơi hoặc thử thách, hãy kiên nhẫn quan sát và cho con cơ hội tự vượt qua.
• Lặp lại, mở rộng và đặt câu hỏi: Ba mẹ có thể lặp lại từ ngữ con nói, mở rộng thêm bằng cách đặt câu hỏi mở. Điều đó giúp con phát triển ngôn ngữ và tư duy sâu hơn.
• Khích lệ và giữ tinh thần tích cực: Hãy thường xuyên động viên, khen ngợi những nỗ lực của con. Dù con làm chưa đúng, cũng hãy giúp con giữ tinh thần vui vẻ, không sợ sai.
• Lồng ghép việc học vào các hoạt động hằng ngày: Tận dụng mọi khoảnh khắc trong ngày để con học một cách tự nhiên. Ví dụ như đếm bậc cầu thang, gọi tên màu sắc, nghe âm thanh trong nhà, thử món ăn mới hay ngửi mùi hương lạ…
Mọi điều chạm đến cảm xúc và thế giới nội tâm của trẻ đều bắt đầu từ những trò chơi. Hy vọng với phương pháp học thông qua chơi trên đây, phụ huynh sẽ có thêm một cách tiếp cận nhẹ nhàng, hiệu quả để đồng hành cùng con trên hành trình phát triển.
>>> Tìm hiểu thêm: Chuyện kể trước giờ ngủ: Bé tự ngủ ngoan, tiếng Anh vào đầu nhẹ tênh
